پسته به عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات صادراتی ایران، همواره نقش به سزایی در اقتصاد کشور داشته است. اما در سال‌های اخیر، به دلیل مشکلات اقلیمی، موانع صادراتی و رقابت شدید با کشورهای مولد مانند آمریکا، این صنعت با چالش‌های متعددی مواجه شده است. این مقاله با نگاهی تحلیلی به وضعیت تولید، صادرات و موانع پیش روی بازار پسته ایران می‌پردازد.

جایگاه ایران در میان بزرگ‌ترین تولیدکنندگان پسته جهان

در حال حاضر، ایران، آمریکا و ترکیه به عنوان سه کشور پیشرو در تولید پسته شناخته می‌شوند که مجموعاً ۹۷ درصد از تولید جهانی را به خود اختصاص داده‌اند. اگرچه ایران از نظر کیفیت محصول جایگاه برجسته‌ای در بازارهای جهانی دارد، اما به دلیل چالش‌های مرتبط با مدیریت منابع آب و عدم بهره‌گیری از فناوری‌های مدرن، از نظر کمیت تولید از آمریکا عقب مانده است. آمریکا با تولید سالانه بیش از ۵۲۳ هزار تن، به لطف استفاده از سیستم‌های آبیاری مدرن و مدیریت متمرکز باغ‌ها، در صدر تولیدکنندگان جهانی قرار دارد.

در مقابل، تولید پسته در ایران با مشکلاتی مانند کاهش بارندگی، خشکسالی، کیفیت پایین آب و مشکلات در تأمین نهاده‌های کشاورزی مواجه است. این عوامل موجب شده‌اند که بهره‌وری باغ‌های ایرانی به ازای هر هکتار نسبت به باغ‌های آمریکا به طور قابل توجهی پایین‌تر باشد. به‌رغم این مشکلات، کیفیت بالای پسته ایران همچنان یکی از مزیت‌های رقابتی این محصول در بازارهای جهانی به شمار می‌رود.

در نتیجه، برای افزایش توان رقابتی ایران در بازارهای جهانی، بهبود بهره‌وری از طریق استفاده از فناوری‌های نوین، مدیریت پایدار منابع آب و ارائه حمایت‌های مالی به تولیدکنندگان امری ضروری است. توجه به این موارد می‌تواند جایگاه ایران را به عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان پسته تقویت کند.

مطالعه جزئیات کامل خبر: بزرگترین تولیدکنندگان پسته در جهان: جایگاه ایران کجاست؟

فاصله ایران از رکوردهای جهانی در تولید پسته

یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در بررسی وضعیت بازار پسته ایران باید به آن توجه کرد، مقایسه میزان تولید کشور با سایر تولیدکنندگان بزرگ جهان مانند آمریکا است. این مقایسه می‌تواند دیدگاه دقیقی نسبت به جایگاه ایران در بازار جهانی ارائه دهد.

با وجود اینکه ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان پسته در جهان محسوب می‌شود، اما در مقایسه با کشورهایی مانند آمریکا از نظر میزان تولید در سطح پایین‌تری قرار دارد. استان کرمان که ۶۰ درصد از پسته کشور را تأمین می‌کند، با مشکل کمبود آب مواجه بوده و این مسئله باعث مهاجرت برخی کشاورزان به مناطق دیگر مانند اطراف تهران شده است. در این مناطق، تولید بیشتر به مصرف داخلی اختصاص دارد. وی تأکید کرد که استان کرمان با تولید ۶۰ درصد از کل پسته کشور، مهم‌ترین منطقه تولید پسته در ایران به شمار می‌رود. با این حال، کمبود آب در این استان موجب مهاجرت برخی پسته‌کاران به مناطق اطراف تهران و ایجاد باغ‌های جدید در این مناطق شده است.

در حال حاضر، ۲۴ استان کشور در تولید پسته فعالیت دارند، اما موانع متعددی از جمله کمبود نهاده‌های کشاورزی، مشکلات ارزی و موانع صادراتی مانع از بهره‌وری کامل این ظرفیت‌ها شده است. با این حال، به دلیل کیفیت بالای پسته ایرانی، این محصول همچنان در بازارهای جهانی جایگاه ویژه‌ای دارد. صادرات عمدتاً شامل انواع فندقی و احمدآقایی است که طی سال‌ها به عنوان برندهای معتبر ایرانی در بازار تثبیت شده‌اند. برای افزایش رقابت‌پذیری و رفع مشکلات صادراتی، اصلاح سیاست‌های ارزی و ارائه حمایت‌های بیشتر به تولیدکنندگان ضروری به نظر می‌رسد.

مطالعه جزییات کامل خبر: ایران با رکورد فعلی میزان تولید پسته در جهان فاصله دارد

رشد تولید پسته با چالش‌های اقلیمی همراه است

تولید پسته ایران طی سال‌های اخیر، علی‌رغم مشکلات اقلیمی و کاهش منابع آبی، به ۲۴۰ هزار تن رسیده است. این افزایش تولید، در حالی که از بیش از ۵۰۰ هزار هکتار باغات به دست آمده، نشان‌دهنده اهمیت بالای این محصول در اقتصاد کشور است. با وجود این رشد، تغییرات اقلیمی و کمبود آب، به‌ویژه در استان کرمان، تأثیر منفی بر کیفیت و کمیت محصول داشته است. این آمار که توسط داریوش سالم‌پور، مدیرکل دفتر میوه‌های سردسیری، ارائه شده، نشان‌دهنده اهمیت بالای این محصول در بازارهای داخلی و خارجی است. تولید این حجم از پسته در بیش از ۵۰۰ هزار هکتار باغات صورت گرفته که استان کرمان سهم عمده‌ای در آن دارد.

با این حال، کاهش منابع آبی و تغییرات شدید دمایی طی سال‌های اخیر، موجب افت کیفیت و کمیت محصول در برخی مناطق به‌ویژه کرمان شده است. در نتیجه، بسیاری از باغداران ناچار به انتقال کشت به استان‌های دیگر مانند خراسان رضوی، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و سمنان شده‌اند. این انتقال نه تنها به حفظ تولید کمک کرده، بلکه به گسترش مناطق کشت پسته نیز منجر شده است.

این وضعیت باعث شده که بسیاری از باغداران به استان‌های دیگر مانند خراسان‌ها، سیستان و بلوچستان، سمنان و فارس روی آورند تا از آسیب‌های ناشی از کمبود آب در کرمان جلوگیری کنند. علاوه بر این، همکاری با سازمان فائو برای بهبود زنجیره تولید و تقویت صادرات پسته، اقدامی مثبت ارزیابی می‌شود که در صورت اجرای درست، می‌تواند تأثیر مثبتی بر تثبیت جایگاه ایران در بازارهای جهانی داشته باشد.

چالش تجار ایرانی در بازارهای بین‌المللی: سیاست‌های ارزی و رقابت با پسته آمریکایی

یکی از مهم‌ترین موانع پیش روی تجار ایرانی در صادرات پسته، سیاست‌های ارزی دولت است که موجب کاهش توان رقابت آن‌ها در بازارهای جهانی شده است. به دلیل الزام به بازگرداندن ارز حاصل از صادرات با نرخ نیمایی و اختلاف این نرخ با بازار آزاد، تجار ایرانی با زیان‌های قابل توجهی مواجه شده‌اند. این موضوع باعث شده که بخش قابل توجهی از پسته تولیدی سال گذشته روی دست تجار باقی بماند.

از سوی دیگر، صادرات پسته آمریکایی به کشورهای چین و روسیه با برچسب پسته ایرانی و تعرفه‌های گمرکی پایین‌تر، شرایط رقابتی را برای تجار ایرانی دشوارتر کرده است. در حالی که پسته ایران از نظر کیفیت در سطح بالاتری قرار دارد، سیاست‌های حمایتی کشورهای رقیب و هزینه‌های بالای صادراتی در ایران، مانع از حضور پررنگ‌تر پسته ایران در بازارهای بین‌المللی شده است.

برای رفع این مشکلات، اصلاح سیاست‌های ارزی و کاهش هزینه‌های صادراتی از جمله حذف یا کاهش عوارض گمرکی از راهکارهایی است که می‌تواند به بهبود وضعیت صادرات کمک کند. همچنین، استفاده از روش‌های نوین در تولید و بسته‌بندی، می‌تواند مزیت رقابتی پسته ایران را در برابر رقبا افزایش دهد.

مطالعه جزییات کامل خبر: پسته آمریکایی با برچسب ایرانی: چالش‌های تجار ایرانی در بازارهای بین‌المللی

چالش‌های ارزی و خروج صادرکنندگان بزرگ از بازار پسته

یکی از مهم‌ترین عواملی که طی سال‌های اخیر موجب کاهش صادرات پسته ایران شده، سیاست‌های ارزی سخت‌گیرانه و الزام به رفع تعهدات ارزی صادرکنندگان است. این سیاست که از سال ۹۷ اجرایی شده، بسیاری از تجار بزرگ و صادرکنندگان حرفه‌ای را از چرخه صادرات خارج کرده است. طبق گزارش‌ها، تجار ناچار به بازگرداندن ارز حاصل از صادرات با نرخ نیمایی هستند، در حالی که خرید نهاده‌های اولیه با ارز آزاد انجام می‌شود. این اختلاف نرخ، زیان‌های قابل توجهی را به صادرکنندگان تحمیل کرده است.

به گفته فعالان این حوزه، محدودیت‌های ایجاد شده باعث شده که صادرات پسته استان کرمان، به عنوان قطب تولید پسته کشور، حدود ۳۰ درصد کاهش یابد. همچنین، طبق آمار اعلام شده، ۲۰۸ صادرکننده پسته در استان کرمان به دلیل بازنگرداندن بیش از ۶۰ درصد ارز حاصل از صادرات، مشمول تعلیق کارت بازرگانی شده‌اند. این امر نه تنها موجب کاهش صادرات بلکه سبب کاهش انگیزه تجار برای ادامه فعالیت در این حوزه شده است.

رئیس اتاق بازرگانی کرمان تأکید کرده که ادامه این روند، چشم‌انداز روشنی برای بهبود فضای کسب‌وکار باقی نمی‌گذارد. در حالی که برخی وعده‌ها برای رفع تعلیق کارت‌های بازرگانی با ارائه تضامین داده شده، اما تاکنون هیچ‌گونه اقدام عملی از سوی بانک مرکزی صورت نگرفته است. در نتیجه، صادرکنندگان به جای تمرکز بر توسعه بازارهای بین‌المللی، با مشکلات داخلی ناشی از سیاست‌های ارزی دست و پنجه نرم می‌کنند.

در همین حال، با وجود افزایش تولید پسته به ۳۹۰ هزار تن در سال جاری، ظرفیت صادراتی کشور به دلیل این محدودیت‌ها به طور کامل مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است. رفع موانع ارزی و تسهیل شرایط صادرات می‌تواند نقش مهمی در بازگشت صادرکنندگان حرفه‌ای به بازار و افزایش سهم ایران در بازار جهانی پسته ایفا کند.

مطالعه جزییات کامل خبر: تعهد ارزی، صادرکنندگان به نام پسته را از چرخه صادرات خارج کرد

پشت پرده بازگشت محموله‌های پسته ایرانی از اروپا

یکی دیگر از چالش‌های اخیر صنعت پسته ایران، اتهام آلودگی به آفلاتوکسین و تهدید به ممنوعیت صادرات به اتحادیه اروپا بود. در سال ۲۰۲۴، اتحادیه اروپا اعلام کرد که از ۴۰۸ محموله ارسالی از ایران، ۳۵ محموله مشکوک به آلودگی بوده‌اند. با این حال، پس از بررسی‌های دقیق‌تر مشخص شد که برخی از این محموله‌ها اصلاً متعلق به ایران نبوده و منشأ آن‌ها کشورهای دیگر مانند ترکیه بوده است.

ایران در مذاکرات خود با مقامات اروپایی موفق شد این اتهامات را تا حد زیادی برطرف کند. در نتیجه، توافق شد که صادرات پسته ایران به اتحادیه اروپا با رعایت پروتکل‌های جدید ادامه یابد. به گفته معاون وزیر کشاورزی، این پروتکل‌ها شامل بهبود فرآیند بسته‌بندی و نظارت‌های دقیق‌تر بر زنجیره تأمین است. همچنین، دولت با همکاری اتحادیه صادرکنندگان خشکبار و بخش خصوصی تلاش کرده است تا استانداردهای مورد نظر اتحادیه اروپا به‌طور کامل رعایت شود.

به گفته معاون باغبانی وزارت جهاد کشاورزی، هرچند بخشی از محموله‌ها بازگردانده شده، اما بیشتر محموله‌های ارسالی با موفقیت به مقصد رسیده‌اند. وی افزود که این مشکلات به دلیل اختلاف در تفسیر پروتکل‌های بهداشتی بوده و ایران اقدامات اصلاحی لازم را آغاز کرده است. اتحادیه اروپا نیز به ایران مهلتی شش‌ماهه داده است تا اصلاحات لازم را در فرآیند تولید و بسته‌بندی انجام دهد.

خطای اروپا در تشخیص آلودگی پسته ایران: آیا صادرات ادامه خواهد یافت؟

با توجه به اینکه پسته یکی از ارزشمندترین محصولات صادراتی ایران به شمار می‌رود و نقش مهمی در ارزآوری دارد، رفع این موانع و بازگشت به بازارهای اروپایی اهمیت بسیاری دارد. دولت متعهد شده است که با اجرای اصلاحات لازم و همکاری نزدیک با بخش خصوصی، صادرات پسته را در مسیر پایداری قرار دهد.

مطالعه جزییات کامل خبر: پشت پرده بازگشت محموله‌های پسته ایرانی از اروپا

سخن پایانی

وضعیت فعلی بازار پسته ایران ترکیبی از فرصت‌ها و چالش‌هاست. از یک سو، افزایش تولید و کیفیت بالای محصول زمینه‌های خوبی برای توسعه صادرات فراهم کرده، اما از سوی دیگر، سیاست‌های ارزی ناکارآمد، مشکلات اقلیمی و رقابت شدید با تولیدکنندگان بزرگ جهانی مانند آمریکا، موانعی جدی بر سر راه تجار ایرانی ایجاد کرده است.

حل این چالش‌ها نیازمند نگاه جامع و هماهنگ دولت و بخش خصوصی است. اصلاح سیاست‌های ارزی، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین کشاورزی و مدیریت پایدار منابع آبی می‌تواند به بهبود وضعیت صادرات و ارتقای جایگاه ایران در بازارهای جهانی کمک کند. در نهایت، توجه به استانداردهای بین‌المللی و تقویت تعاملات با کشورهای واردکننده، به ویژه اتحادیه اروپا، نقش کلیدی در حفظ و توسعه سهم ایران از بازار جهانی پسته خواهد داشت.

این مقاله به روزرسانی خواهد شد. تاریخ آخرین به‌روز‌رسانی: ۲۳ دی‌ماه ۱۴۰۳

هم اکنون عضو شوید! با عضویت در خبرنامه ما همواره  در جریان آخرین اخبار آجیل و خشکبار، روند صنعت محصولات تند مصرف FMCG و پیشنهادات ویژه کی‌ نیا باشید. همچنین می‌توانید جدیدترین اخبار را در لینکدین، فیس‌بوک و اینستاگرام ما دنبال کنید.