سایه سنگین زنجیره‌ای‌ها بر سوپرمارکت ها
در برهه‌ای از 4 دهه اخیر به‌ویژه دهه نخست پیروزی انقلاب اسلامی، تعاونی‌ها نقش بسزایی در تامین و توزیع کالا داشتند؛ به‌طوری‌که حذف واسطه‌ها مشهود بود و کالاها به‌طور مستقیم به‌دست مردم می‌رسید.
با افتتاح فروشگاه‌های زنجیره‌ای از دهه ۷۰ به بعد، به‌تدریج نقش فروشگاه‌های زنجیره‌ای در توزیع کالا گسترده‌تر شد و با ایجاد این فروشگاه‌ها در مراکز استان‌ها و شهرهای بزرگ، مراجعه مردم برای خرید کالا افزایش یافت. در حالی که برخی همچنان بر ضرورت توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای برای عرضه مستقیم کالا تاکید دارند، برخی دیگر رشد این بخش از اقتصاد را به زیان خرده‌فروشی‌ها و سوپرمارکت‌ها می‌دانند. صمت در این گزارش تاثیر فعالیت فروشگاه‌های زنجیره‌ای بر خرده‌فروش‌ها را بررسی کرده است.
سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای از بازار خرده‌فروشی
ابراهیم طلایی، عضو اتحادیه کشوری فروشگاه‌های زنجیره‌ای تداوم حیات اقتصادی فروشگاه‌های زنجیره‌ای را منوط به توسعه شعب دانست و اظهار امیدواری کرد دولت و مسئولان ذی‌ربط با حمایت از گسترش این فروشگاه‌ها، به تحقق برنامه پنج‌ساله ششم کشور برای داشتن سهم ۲۰ درصدی فروشگاه‌های زنجیره‌ای در نظام توزیع کمک کنند. قرار بود در پایان برنامه ششم توسعه سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای در توزیع کالا به ۲۰ درصد برسد که برخی فعالان این حوزه معتقدند این هدف تا پایان سال محقق خواهد شد.
طلایی با اشاره به نقش فروشگاه‌های زنجیره‌ای در نظام خرده‌فروشی گفت: فروشگاه‌های زنجیره‌ای به‌نوعی تقابل سنت و مدرنیته هستند و با رشد این نوع فروشگاه‌ها در مقابل دکان‌های سنتی از طرفی می‌توان شاهد تغییر سلیقه مخاطبان بود و از طرف دیگر با حذف واسطه‌ها، کالاها را با قیمتی ارزان‌تر و با سهولت بیشتر در اختیار مصرف‌کنندگان قرار داد.
وی افزود: توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای و هایپرمارکت‌ها نباید منجر به از بین رفتن و سرکوب فروشگاه‌های خرد و سنتی شود.
وی افزود: فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌توانند با انسجام، تمرکز و انضباط بیشتر در نظام توزیع و عرضه کالا در بازار خرده‌فروشی، رضایت خاطر مشتری را فراهم آورند و در نظام خرده‌فروشی نقش مهمی را ایفا کنند.
به‌گفته این کارشناس اقتصاد نظارت کیفی بر این فروشگاه‌ها باید به‌گونه‌ای انجام شود که رضایت مشتریان را در پی داشته باشد.
این عضو اتحادیه کشوری فروشگاه‌های زنجیره‌ای افزود: براساس آمار موجود سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای از بازار حدود ۱۵ درصد است و حدود ۸۰۰ شعبه فروشگاه زنجیره‌ای در سراسر کشور وجود دارد. سهم بازار فروش اینترنتی و آنلاین خرده‌فروشی نیز حدود ۴ تا ۵ است و حدود ۸۰ درصد بازار در اختیار خرده‌فروشان سنتی قرار دارد.
وی افزود: باتوجه به رشد فزاینده و پرسرعت فروشگاه‌های زنجیره‌ای در بازار خرده‌فروشی کشور، مسئله رقابت آنها با دیگر بازیگران خرده‌فروشی به چالشی مهم در حوزه توزیع تبدیل شده که دو مسئله نحوه قیمت‌گذاری محصولات توسط آنها و تاثیر ورود فروشگاه‌های زنجیره‌ای بر حضور و اشتغال سایر بازیگران، سهم بسیاری را در پررنگ ساختن این چالش داشته‌اند.
تهدید شغلی خرده‌فروشان سنتی
محمدامین گزار، پژوهشگر اقتصاد با اشاره به تحولات بازار خرده‌فروشی در قرن اخیر گفت: یکی از مهم‌ترین تحولات در بازار خرده‌فروشی، پیدایش فروشگاه‌های زنجیره‌ای بوده است؛ به‌طوری که بیشتر خرده‌فروشان در کشورهای به‌اصطلاح توسعه‌یافته در قالب فروشگاه‌های زنجیره‌ای فعال هستند؛ تا جایی که به‌عنوان مثال حدود ۹۰ درصد بازار خرده‌فروشی آلمان در اختیار فروشگاه‌های زنجیره‌ای است. از دهه ۸۰ و به‌ویژه دهه ۹۰ به این سو تعداد زیادی فروشگاه زنجیره‌ای شکل گرفت که هدف تغییر و تحول در بازار خرده‌فروشان و اصلاح نظام توزیع در کشور را دنبال می‌کرد.
این پژوهشگر اقتصاد تهدید ادامه اشتغال خرده‌فروشان سنتی را از چالش‌های ورود فروشگاه‌های زنجیره‌ای به بازار خرده‌فروشی دانست و گفت: پیش‌بینی می‌شود به‌دلیل ناتوانی در رقابت خرده‌فروشان سنتی با فروشگاه‌های زنجیره‌ای به‌تدریج خرده‌فروشان سنتی از گردونه رقابت خارج شوند و امکان فعالیت در این بازار را از دست بدهند. این امر موجب ایجاد بیکاری گسترده در میان خرده‌فروشان سنتی خواهد شد.
زنجیره‌ای‌ها صنوف خرد را می‌بلعند؟
در همین حال یک پژوهشگر حوزه سیاست‌گذاری و مدیریت سازمان‌های صنفی ضمن تشریح تحولات پیش روی خرده‌فروشی‌ها، پیش‌بینی کرد احتمالا در آینده تعداد جامعه صنفی کاهش و جامعه کارگری افزایش می‌یابد و این موضوع به‌دلیل تبعات مختلفی که دارد باید مورد توجه سیاست‌گذاران قرار گیرد.
هادی حدادی در گفت‌وگو با ایسنا، افزایش بی‌رویه تعداد هایپرمارکت‌ها را از نخستین چالش‌های خرده‌فروشان معرفی کرد و گفت: این نوع فروشگاه‌ها روند خرده‌فروشی را دچار اختلال کرده و هر هایپرمارکت ممکن است باعث شود ۵۰ خرده‌فروشی سنتی فعالیت خود را متوقف کنند، این در حالی است که ممکن است هر کدام از این واحدها تا 3 نفر شاغل داشته باشند.
حدادی عامل دیگر تاثیرگذار بر فعالیت اصناف را کاهش قدرت خرید خانوار طی ۱۰ سال اخیر عنوان کرد که بعد از شیوع ویروس کرونا فشار بیشتری بر صنوف وارد کرده است.
به‌گفته وی، در مجموع شبکه خرده‌فروشی سنتی در حال از دست دادن سهم خود در بازار است و بخش بزرگی از نیروی کار اصناف در آینده مشاغل خود را از دست خواهند داد و بر تعداد جمعیت کارگر افزوده خواهد شد.
او همچنین گفت: نتایج برخی پژوهش‌ها در این حوزه نشان می‌دهد با تاسیس هر فروشگاه زنجیره‌ای تا شعاع 5 کیلومتری فعالیت اصناف خرد تحت تاثیر قرار می‌گیرد و با کسادی مواجه می‌شود.
مطابق آمارهای تجربی تاسیس هر فروشگاه زنجیره‌ای می‌تواند باعث تعطیلی ۵۰ واحد خرده‌فروشی سنتی شود. در حال حاضر فروشگاه‌های زنجیره‌ای حدود ۱۵ درصد از بازار خرده‌فروشی کشور را در دست دارند و سهم بازار فروش اینترنتی و آنلاین خرده‌فروشی نیز حدود 4 تا 5 درصد از کل بازار خرده‌فروشی تخمین زده می‌شود که البته سالانه رشدی بالایی را تجربه می‌کند.
سخن پایانی
براساس پژوهش‌های صورت گرفته، سهم خرده‌فروشی مدرن از نظام توزیع در کشورهای تازه‌توسعه‌یافته و نیمه‌توسعه‌یافته حدود ۵۴ درصد و در کشورهای توسعه‌یافته ۸۲ درصد است؛ بنابراین فاصله ایران با دیگر کشورهای جهان در این زمینه بسیار زیاد است و فضای زیادی وجود دارد که این بخش گسترش یابد. البته در سال گذشته از سبد خرید مردم به‌طور میانگین ۵۰ درصد سهم کالاهای اساسی بود که رشدی حدود ۲۰ درصدی نسبت به سال‌های گذشته داشته، این در حالی است که کالاهای اساسی برای خرده‌فروشی‌ها سودآور نیستند. واقعیت این است که حرکت به سمت بازارهای مدرن در این روزها گریزناپذیر به‌نظر می‌رسد و گسترش فروشگاه‌های زنجیره‌ای و فروشگاه‌های آنلاین نیز بخشی از این مسیر است؛ اما آیا طی این مسیر الزاما به‌معنی نابودی خرده‌فروشی‌های محلی یا نابود شدن اشتغال است؟ و اگر این گزاره حتی درصدی درست باشد راه برون‌رفت از این مشکل چیست؟ حالا که پیشرفت، مسیر ناگزیر است، چطور می‌توان از نابود نشدن شغل و خرده‌فروشی‌های محل با رشد فروشگاه‌های زنجیره‌ای سخن گفت. بسیاری از کارشناسان معتقدند یکی از راه‌های کمک به خرده‌فروشی‌های محلی اعطای نمایندگی به آنها است. در این مدل فروشگاه زنجیره‌ای به‌جای تاسیس یک شعبه جدید به فروشنده محلی کمک می‌کند با توسعه کسب‌وکار خود رشد و به‌جای از دست دادن شغل، اشتغالزایی کند.
برای اطلاع از اخبار صنایع کالاهای تند مصرف (FMCG) و صنعت آجیل و خشکبار ایران در خبرنامه ما عضو شوید.
